lunes, 9 de enero de 2017

Antología de fabulas



COLEGIO SUPERIOR PARA LA EDUCACION INTEGRAL INTERCULTURAL DE OAXACA


BACHILLERATO INTEGRAL COMUNITARIO # 45 DE SAN PEDRO ÑUMI.


C.C.T: 20EBD0045Z


MÓDULO III: CIENCIA Y COMUNIDAD

LENGUA INDÍGENA
“CODIFICACIÓN DE FÁBULAS, HIMNO NACIONAL, JURAMENTO A LA BANDERA EN MIXTECO VARIANTE DEL MUNICIPIO DE SAN JUAN ÑUMÍ”


ASESORA: ÁNGELA SOLEDAD RIVERA


INTEGRANTES DEL EQUIPO: ANADELI REYES CRUZ
MITZI IDALIA SOSA CHÁVEZ
GUILLERMINA SOSA CHÁVEZ
JAZMÍN SOSA REYES


CICLO ESCOLAR: AGOSTO 2016-ENERO 2017















Contenido









PRÓLOGO


“Leer buenos libros es como conversar con las mejores mentes del pasado”.( René Descartes)

Esta pequeña antología está compuesta por 4 fábulas de los siguientes autores (Jean de la Fontaine, Fedro, Augusto Monterroso y Esopo), de igual forma el Himno Nacional Mexicano y el juramento a la bandera, compilados por los estudiantes del tercer módulo del Bachillerato Integral Comunitario # 45 de San Pedro Ñumí, codificados en mixteco, variante del municipio de San Juan Ñumí, a partir de las versiones compiladas en español.
La construcción de esta antología se basa en la literatura clásica (antigüedad en Grecia y Roma, Neoclásica, y contemporánea.
Tenemos la esperanza que para las personas que le dediquen su tiempo al leer estas compilaciones les guste y puedan reflexionar de los valores que aplican.


















FÁBULAS






JEAN DE LA FONTAINE







EL SOL Y LAS RANAS
Las ranas decidieron celebrar un consejo. Estaban muy asustadas. El
sol había dicho que iba a cambiar de rumbo.que solo calentaría la tierra durante seis meses al año; los otros serían de oscuridad y frío.
- ¿Qué sería de nosotras? --- alegaban con ternadas-; se secaron las charcas, los ríos… no podremos echarnos panza arriba a calentarnos; desaparecerán los insectos que nos alimentaban. ¡no es justo!¡tenemos que protestar seriamente! Elevaron sus clamores, y entonces una voz le respondió: - ¿solo por ustedes… por su bienestar, desean que el sol siga alumbrando y calentando la tierra todo el año? - ¿y por qué tenemos que desearlo por alguien más? -respondieron sorprendidas.
Así sucede. Somos tan egoístas que solo pensamos en nosotros mismos.

NDIKANDI JIN LIKUARA
Ndi´i likura ni kandatno´o tna´a in tnoova´a. kaa yu´u ndeva´a.tyi ndikandi ja ka´a ja nadasama ixti kaana. Te maintno´o iñu yoo ndasaa ñu´u ja kuia; savaka koku ñunee jin javijin.
- ¿te axta koku ja iinyoon? --- kandatnoo; vi yittyi ndii jityi ndute, suni yute ka´anu.. makuka vi ndagua ndua te vi ndasau; vi naa ndi´i kiti ndagua kueli jaka jau.¡ masu vatuka! Te ni kakana, teyunte ni ka´a in ja ni ka´a te juña´a:-¿ javi ja in maro…javi kovaa´aro, ñu´uya un kuia?- ¿te nau ja vi kondi´iniro ja inka?- nikaka sana´a.

Saa kuu. Yoon tyi inunde´e ndeva´a inio tyi  kanda kaani inio ja mao jin ma.



EL CABALLO Y EL JABALÍ



EL CABALLO Y EL JABALÍ
Todos los días el caballo salvaje saciaba su sed en un rio poco profundo.
Allí también acudía un jabalí que, al mover el barro del fondo con la trompa y las patas, enturbiaba el agua.
El caballo le pidió que tuviera más cuidado, pero el jabalí se ofendió y lo trató como loco.
Terminaron mirándose con odio, como los peores enemigos.
Lo encontraron cerca del bosque y, antes de que pudiera ocultarse en la espesura, el hombre lanzo su jabalina y le dio muerte.
Libre ya del jabalí, el caballo enfiló hacia el río para beber en sus aguas claras, seguro de que no volvería a ser molestado. Pero el hombre no pensaba desmontar ser molestado. Pero el hombre no pensaba desmontar.
 -Me alegro de haberte ayudado-le dijo-. No solo maté a esa bestia, si no que capturé a un espléndido caballo, y aunque el animal se resistió, lo obligó a hacer su voluntad y le puso rienda y montura.
Aunque su suerte estaba echada, desde entonces se lamentó noche y día: - ¡tonto de mí! ¡Las molestias que me causaba el jabalí no eran nada comparado a esto!¡por magnificar un asunto sin importancia termine siendo esclavo!
Él, que siempre había sido libre como el viento, por primera vez en su vida tuvo que obedecer a su amo.
A veces, con el afán de castigar el daño que nos hacen, nos aliamos con
quien sólo tiene interés en dominarnos.


KUAI JIN KUTYI YUKU
Kuai jin kutyi yuku.
Ndi´I kiu in kuai yuku  jaan sta jin sukunma ja yityi nu in yute, intauni
kunu. Suni yun jaan in kutiy yuku, ni skanda in ñu´u  nde kunu jin stnima jin ja´a kutyi stni jin ndute.
Kuai ni jinkantau ja na kondia´a  naxta sa´a, kuetyi  yun ku ni kiti´ini te ka´an ja nduke´e .
Ni kasti´i kandia´a tna´a , nenio in ja tu kaka´antnaa . ni kandaniña. Teyun gua kuai yuku, ni tyi ja ki´i ni ja ´a nadanduku nayiu vi jikan ja na vi tyituña jin.
-ki´inri tno´o jin ja kandende´e- jiña´a nayiu yii – kua´ani tno´o kasiro kikima.
Kua ni jinkua´ani, te ni ja´ankuiuku ja tu kaka´ava un tna´a. ni kandani´i yatni yuku, kun ñayiu te,kunika ja kunute, nayiu yii ni skunta kutyima te ni ja´anisa.Ja ni kaku nu kutyi yuku ni junkuin un yute nagua ko´o ndute In ja saanro  in ja tu ka´anu, ni sti´isa In jasaanro  in ja tu ka´anu, ni sti´isa kusa in nino´o ndo´o ndeva´asa.

Ja ni kaku nenio in kajin, in va jityi ja teku, ka´anadute ni jantno´o un jitno´o.
Ni ka´an ja ku sa´a te ni ndatnauni jakua jin kiu.
¡ndauniikari! I ndiisa kitiinisa ja sa´a kutyi yuku masu ja kuaku jin ja va´a!
In ja saanro  in ja tu ka´anu, ni sti´isa kusa in nino´o ndo´o ndeva´asa.

quien sólo tiene interés en dominarnos.















LA MOSCA QUE SOÑABA SER UN ÁGUILA
Había una vez, una mosca que todas las noches soñaba que era un águila y que se encontraba volando por los Alpes y por los Andes.
En los primeros momentos, esto la volvía loca de felicidad; pero pasado un tiempo, le causaba una sensación de angustia, pues hallaba las alas demasiados grandes, el cuerpo demasiado pesado, el pico demasiado duro, y las garras demasiados fuertes, bueno, que todo ese gran aparato le impedía pararse a gusto sobre los ricos pasteles o sobre las inmundicias humanas, así como como sufrir a conciencia dándose topes contra los vidrios de su cuarto.
En realidad, no quería as en el andar en las grandes alturas, o en los espacios libres, ni mucho menos.
Pero cuando volvía en sí lamentaba con toda el alma no ser un águila para remontar, y se sentía tristísima de ser una mosca, y por eso volaba tanto y estaba tan inquieta, y daba tantas vueltas, hasta lentamente, por la noche, volvía a poner las sienes en la almohada.


TYUKUN JA JANI JA KUU NDAGUA

Ni oo in kiu ja in tyukun ndi´I jakua jani ja kuu in ya´a kanu te ndagua nu yuku sukuu.

Nu  jastnañu´u tyi kanta ja osi´ini; su un oo ya´a kiu te ni ondakani´ini  kokoa, kuetyi, ja na´anu kokoa  ndijinma, te yiki kuñu vee kokoa, tea´a kaji kokoa, te tnii  yutnu kokoa, su, ndindi´i tniyun, yiki kuñuyun, tea´ayun vi kosa´a  j ama ku jinkuin un ja kaa, nagua sta vixti ka´anu axti un ja jaa nayiu, s aja kondakani´i kotee xtinoma un inive´ema.
Su jandaa tyi kuni ndagua suku, un nunete ni nu  tu nune kokoa.
Su un ndajiokuin te ni oo ndakani´i nde anuma ja tu ku in ya´a ka´anu nagua kondagua un yuku te ni oo tnauni ja kuu in tyukun, te tno´oyun ni ondagua kokoa te tuni onaini, te ni oji´ikokoa , te vinde,, ja ni okunee, ni ondasotne xtiniima un sa´aun vita.
















ESOPO







EL JILGERO TÍMIDO
 Una vez había un jilguero que por más que las demás aves le deban ánimos para cantar, el jilguero se negaba a cantar, y cuando le preguntaban por qué su negación esto les contestaba:
- No cantaré jamás, no deseo ser motivo de burlas.
Y así respondía hasta que otro día se le acercó al jilguero un perico y le dijo: 
- No hay porque temer amigo jilguero, vaya a cantar y verás que nadie se burlará.
Pero el jilguero nada de cantar hasta que luego se le acercó una cotorra y le exclamó: 
- Amigo jilguero cierta vez te oí cantar en el bosque, dime ¿Por qué no cantas ahora? 
Pero el jilguero nada, no cantó así que más tarde se le acercó un ruiseñor y con gran ánimo empezó a entonar sus bellos cantos, pero al notar el desinterés del jilguero le preguntó:
- Señor jilguero, ¿qué te parece si cantamos juntos?, seriamos un gran dúo! 
El jilguero tímidamente le contó sus razones por las que no cantaba y luego de esto el ruiseñor le exclamó:
- Mira jilguero cantes bien o mal, es asunto tuyo pero, si no cantas ni para ti mismo, no eres jilguero ni eres nada.


TYIKITU KUKANOO
Ni oo in kiu tyikitu visi ndi´i tisala kajuña´a ja na kata te tyikituyun ñani okatyi kokata , te nuni ka ojiña´a ojikantno´o tisalayun tenau ja ñajaa kata , te tyikutuyun ni ojiña´a:
_´Ma katasa tyi tu kunisa ja na vi kuakundeña´´.
Te vi saa ni ojiña´a un ndindi´i te in kiu ni jintua´a in jaka´an kokua yu´u un oo tyikituyun te jiña´a :
_tuna nagua koyu´uo tyikitu kua´a kata te kunilo j ama vi kuaku.
Su tyikituyun tu ni jita , te ni kenta in te jiña´a .
_tyikitu in kuña ni jinili ja ni jitalo yuku, kastno´oo ¿tenau ja tu jitalo vitna ñu´uni?su tyikituyun tyi yini jika te ni kenta in dikuiki te ni jini ja tyikitu yun tyi  ñaja,a kata te ni jinkonde jita in yaa kuankuei luu kokoa, su ni jini ja tyikutuyun tyi najaa.
Te tyikutu ctu  un vi kata nduo? Vi kokuo jagua´a.
Su tyikitu yun kukano kokoa ni ndakani tenau ja tu kuni, kata, su ndukuiki yun jiña´a: tyikitu nuja jita luulo axti tuna  su maalo jini, nuja ma katato tyi vini malo jini a kulo in tyikitu axti tuna gua kulo.

















JURAMENTO A LA BANDERA E HIMNO NACIONAL



















JURAMENTO A LA BANDERA

Bandera de México,
Legado de nuestros héroes,
Símbolo de la unidad,
De nuestros padres y de nuestros hermanos,
Te prometemos ser siempre fieles,
A los principios de libertad y de justicia,
Que hacen de nuestra patria,
La nación independiente,
Humana y generosa, a la que
entregamos nuestra existencia.

KANDIJASA NUU SA´AMA ÑUU KO´OYO
Ka´andijasa nuu sa´ama jande ya´a ka´anu jaq onu ñuu ko´oyo.
Jani kastendo sutyi ni kaji´i,
Kas tno´oi nata vi koo tutu,
Yuasa vi ñanisa
Te yunkua kee yu´usa ja skunkusa te ikokusa ñayiu va´a
Tyi mai kuja kastno´o nutnain
Yunkua un mai vi kune´esa xinisa vitna katekusa.



HIMNO NACIONAL




HIMNO NACIONAL                                 
Mexicano al grito de guerra,
 el acero aprestad y el bridón.
 Y retiemble en su centro
 la tierra al sonoro rugir del cañón.

Ciña ¡oh patria! Tus sienes de oliva
 de la paz el arcángel divino,
que en el cielo tu entorno destino
 por el dedo de dios se escribió.
 Más si osare un extraño enemigo
profanar con su planta tu suelo,
piensa ¡oh patria querida! Que en el cielo
 un soldado en cada hijo te dio.

Mexicano al grito de guerra                          
 el acero aprestad y el bridón
 y retiemble en su centro
 la tierra al sonoro rugir del cañón.
Te ñuu ko´oyoo kakana un kaja´a nitnaa
in ka vi sava jin kuai
Te nani nu ini ma ñuu
Nagua kandi nde nda´asu ntuujin.

En sangrientos combates los viste                                                                               
por tu amor palpitando sus senos,
 arrostrar la metralla serenos,
y la muerte a la gloria buscar.
 Si el recuerdo de antiguas hazañas,
de tus hijos inflama la mente,
 los laureles del triunfo, tu frente,
volverán inmortales a ornar.

Mexicano al grito de guerra,                                   
 el acero aprestad y el bridón.
 Y retiemble en su centro
 la tierra al sonoro rugir del cañón.

Como al golpe de rayo la encina
se derrumba hasta el hondo torrente
 la discordia vencida, impotente,
 a los pies del arcángel cayó.
 Ya no más de tus hijos la sangre
se derrame en contienda de hermanos;
solo encuentre el acero en tus manos
quien tu nombre sagrado insultó.

Mexicano al grito de guerra                          
 el acero aprestad y el bridón
 y retiemble en su centro
 la tierra al sonoro rugir del cañón.

Del guerrero inmortal de Zempoala
 te defiende la espada terrible,
y sostiene su brazo invencible
 tu sagrado pendón tricolor.
É l será del feliz mexicano
en la paz y en la guerra el caudillo,
Porque él supo sus armas de brillo
Circundar en los campos de honor.

Mexicano al grito de guerra                          
 el acero aprestad y el bridón
 y retiemble en su centro
 la tierra al sonoro rugir del cañón.

¡Guerra, guerra sin tregua al que intente                     
de la patria manchar los blasones! 
¡Guerra, guerra! Los patrios pendones
en las olas de sangre empapad
¡guerra, guerra! En el monte, en el valle
los cañones horrísonos truenen
y los ecos sonoros resuenen
con las voces de ¡unión!¡libertad!

Mexicano al grito de guerra                          
 el acero aprestad y el bridón
 y retiemble en su centro
 la tierra al sonoro rugir del cañón.

Antes, patria, que inermes tus
hijos bajo el yugo su cuello doblegue,
tus campiñas con sangre se rieguen,
sobre sangre se estampe su pie.
y sus templos, palacios y torres
se derrumben con horrido estruendo,
y sus ruinas existan diciendo:
de los mil héroes la patria aquí fue.

Mexicano al grito de guerra                          
 el acero aprestad y el bridón
 y retiemble en su centro
 la tierra al sonoro rugir del cañón.

Si la lid contra hueste enemiga
 nos convoca la tropa guerrera,
 de Iturbide la sacra bandera
 ¡mexicanos! valientes seguid.
y a los fieros bridones les sirvan
las vencidas enseñas de alfombra:
los laureles del triunfo la sombra a
 la frente del bravo adalid.

Mexicano al grito de guerra                           
 el acero aprestad y el bridón
 y retiemble en su centro
 la tierra al sonoro rugir del cañón.

 Vuelva altivo a los patrios hogares
el guerrero a cantar su victoria,
ostentando las palmas de gloria
 que supiera en la lid conquistar.
Tornaran sé sus lauros sangrientos
en guirnaldas de mirtos y rosas,
que el amor de las hijas y esposas
también sabe a los bravos premiar.

Mexicano al grito de guerra                          
 el acero aprestad y el bridón
 y retiemble en su centro
 la tierra al sonoro rugir del cañón.

Y el que al golpe de ardiente metralla
de la patria en las aras sucumba
 obtendrá en recompensa una tumba
Donde brille la gloria la luz.
Y de iguala la enseña querida
 a su espada sangrienta en lazada,
de laurel inmortal coronada,
 formará de su fosa la cruz.

Mexicano al grito de guerra                          
 el acero aprestad y el bridón
 y retiemble en su centro
 la tierra al sonoro rugir del cañón.

¡Patria! ¡Patria! tus hijos te juran
Exhalar en tus aras aliento,
si el clarín con su bélico acento
 los convoca a lidiar con valor.
¡Para ti las guirnaldas de oliva;
! un recuerdo para ellos de gloria!
¡un laurel para ti de victoria!;
¡un sepulcro para ellos de honor!

Mexicano al grito de guerra                          
 el acero aprestad y el bridón
 y retiemble en su centro
 la tierra al sonoro rugir del cañón.


. YAA ÑUU KO´OYOO

Te ñuu ko´oyoo kakana un kaja´a nitnaa
Jin ka vi sava jin kuai
Te nani nu ini ma ñuu
Nagua kandi nde nda´asu ntuujin.


 Ndasa inio ja koja jintunio
In ntoo va`a jan tentiu ma ia tyutyi
Jan kutao ja uaji nde andivi
Jin nda´ama ja tyutyi nitee.
Nuja oo in tee ntoo ja kuinide
Kokitini´inide ma nu kava ñuu
Ndakani´ini ma ñuu ko´oyoo ja andivi
Inte kajito kaku in see made.

 Te ñuu ko´oyoo kakana un kaja´a nitnaa
in ka vi sava jin kuai
Te nani nu ini ma ñuu
Nagua kandi nde nda´asu ntuujin.

Jin niñi ni jiniro
Te kuetyi ja kutoro te kanta anuma.
Kañu ntujin te tu kaka´an
Te ka ji´i axti kan nduku ja vi kundee.
Te kandaka´a ndi´I ja guan i kasa´a
Te jaa jin ntuni
Te ita kao nuro jan kundero
Vi´i ndajiokuin nuro.


Te ñuu ko´oyoo kakana un kaja´a nitnaa
Jin ka vi sava jin kuai
Te nani nu ini ma ñuu
Nagua kandi nde nda´asu ntuujin.

Nu ntundi’i ni junkao sanda’a
Ni junkao ndenu kunu yute
Ni jinkuine jan tuni kundee
Un ja´a angles ni junkao.
Ma kuakavo ntoo ja kati niñi scero
Ni ja kati niñi in in ñaniro
Suani junku´unro kaa un nda´aro
Ja ni ka´an ne´e siviro.

Te ñuu ko´oyoo kakana un kaja´a nitnaa
Jin ka vi sava jin kuai
Te nani nu ini ma ñuu
Nagua kandi nde nda´asu ntuujin.

Jan kunde un ñuu Zempoala
Te ni skakuninuña jin ñuu ko´oyoo
Te ni oyitu nda´aro nagu ma skinro
Sa´ama ñuu ko´oyoo
Sa´ama yun ku sa´un ñayiu ñuu ko´oyoo
Jan kasntoo naxa vi kova ñayiu un kajaxintaa
Ja ni kundero jin ntujin ka ye´e
Te jikuro un yoso ja ni kundero.


Te ñuu ko´oyoo kakana un kaja´a nitnaa
Jin ka vi sava jin kuai
Te nani nu ini ma ñuu
Nagua kandi nde nda´asu ntuujin.

 Kaja´anitna´a ,kaja´anitna´a te tu kajanto´o ja vi kunde
Tee kasa nteé sa´ama ñuu ko´oyoo
Kaja´anitna´a, kaja´anitna jin sa´ama ñuu ko´oyoo
Te jin niñi kandakutyi
Kaja´anitna´a, kaja´anitna´a, un yuku sukun
Te kakandi´i ntujin
Te sanda´a ntujin kaja kunu
Ja ka´an mavi kaxintna´akaro, jan ku sani.

Te ñuu ko´oyoo kakana un kaja´a nitnaa
Jin ka vi sava jin kuai
Te nani nu ini ma ñuu
Nagua kandi nde nda´asu ntuujin.

 Tuna ntujin see ñuu ko´oyoo
Te ni kaojitu nakuino kiti
nu ñuu ko´oyoo ni jati niñi
siki niñu junkoona´a ja´aro.
Te veé ñuro, veé tee kajinokuetyi, vee un ni kakuro
Vi junko ndi´i nuja kajan gua un kao
Te un ni junkuei ndi´i te vi kooka´an
Ya´a nikuu un ni kaji´i nayiu ñuu ko´oyoo.

Te ñuu ko´oyoo kakana un kaja´a nitnaa
Jin ka vi sava jin kuai
Te nani nu ini ma ñuu
Nagua kandi nde nda´asu ntuujin.


Nuni kajaxintnao jin sin ñayiu ñuu
Ni kakandna jin yaa te ni kakundeo
Te Iturbide ni junkinda sa´un ñuu ko´oyoo
¡Nayiu ñuu ko´oyo!  Vikondikinña.
Te ñayiu tu kajantoo un tee yosntoo
Teyun kasntoo naxa vi saa nagua vi kundee.
Te ita jankundero taa kati
Un tee ni oy osntoo un ni kajayintnaá.

Te ñuu ko´oyoo kakana un kaja´a nitnaa
Jin ka vi sava jin kuai
Te nani nu ini ma ñuu
Nagua kandi nde nda´asu ntuujin.

 Te ndajiokuin si´i iniro un ñuuro, un veero
Te ndakaniro naxa kundero
nu  ñayiu ñuu ko´oyoo, te mayu´uro
naxa ni kundero nuni jaxintna´aro.
Te ndione´ero niñi ni kajati in in ñaniro
Xiniro kuine ita dinu un ndujin un ita
Ja ni kutoña se´ero jin ñaasi´iro
Kajini vi skuatoo ina nta´a, un inka nayiu ni kundee.

Te ñuu ko´oyoo kakana un kaja´a nitnaa
Jin ka vi sava jin kuai
Te nani nu ini ma ñuu
Nagua kandi nde nda´asu ntuujin.

 Ja ni kaniña jin y untu iyu
Ja kuetyi  ñuu te ni kajaxinta´aro
Te ja kutauro ku in yau un  jinki yuuro
Un ko´oyee ja ni kundero.
Te inu,inu ndakasntoo
Yutyi nudugua ja nijantniuro ni tyitu niñi
Te ita ja kokun xiniro ma kuu.
Un yiyuro junko in yunte netnaa.


Te ñuu ko´oyoo kakana un kaja´a nitnaa
Jin ka vi sava jin kuai
Te nani nu ini ma ñuu
Nagua kandi nde nda´asu ntuujin.

 ¡un sepulcro para ellos de honor!
Ja ni kaniña jin y untu iyu
Ja kuetyi  ñuu te ni kajaxinta´aro
Te ja kutauro ku in yau nu jinki yuuro
Un ko´oyee ja ni kundero.
Te inu,inu ndakasntoo
Yutyi nudugua ja nijantniuro ni tyitu niñi
Te ita ja kokun xiniro ma kuu.
Un yiyuro junko in yunte netnaa.


Te ñuu ko´oyoo kakana un kaja´a nitnaa
Jin ka vi sava jin kuai
Te nani nu ini ma ñuu
Nagua kandi nde nda´asu ntuujin.


























Datos de impresión

Esta antología se terminó de 
imprimir en el Bachillerato Integral
 Comunitario Número 45 de San 
Pedro Ñumí.